کبد یکی از بزرگترین اعضای گرانولار بدن است و آسیب دیدن آن موجب اختلال در عملکرد کل بدن می‌شود. بیماری‌های کبدی انواع مختلفی دارند و تشخیص و درمان آنها نیز متنوع است.
ازاین رو در این مطلب از سایت دکتر محمد روشنی قصد داریم به علائم ، روش تشخیص و درمان بیماری های کبد بپردازیم، در ادامه همراه ما باشید:
کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های درونی بدن و تقریبا به اندازه توپ فوتبال است که درست زیر قفسه‌سینه سمت راست شکم قرار گرفته است. کبد وظیفه هضم غذا و دفع مواد سمی و زاید از بدن را برعهده دارد.
بیماری های کبدی می‌توانند ارثی و ژنتیکی باشند، به این معنا که فرد با آنها متولد شده است. البته عوامل مختلف دیگری هم مثل ویروس، مصرف الکل و چاقی می‌توانند در بروز انواع بیماری‌های کبدی و آسیب کبدی نقش داشته باشند.
بعد از ابتلا به بیماری به‌مرور زمان، شرایطی که به کبد آسیب می‌زنند وخیم‌تر شده و موجب زخم کبد و سیروز کبدی می‌گردند. در نتیجه کبد از کار می‌افتد و ممکن است خطر مرگ را برای بیمار به‌دنبال داشته باشد. اما با تشخیص و درمان زودهنگام می‌توان روند از کار افتادن کبد را متوقف نمود.
وظیفه کبد چیست؟
کبد سنگین‌ترین عضو بدن با وزن بین ۱.۷ تا ۳ کیلوگرم است که در سمت راست بدن قرار گرفته و رنگی صورتی تا قهوه‌ای دارد. این عضو رتبه دوم بزرگترین عضو بدن را پس از پوست به خود اختصاص داده و بزرگترین اندام داخلی بدن به‌شمار می‌آید.
اگر برایتان سؤال است که کبد در کجا قرار دارد باید بگوییم این اندام بومرنگ‌شکل در سمت راست معده، سمت راست و فوقانی شکم و زیر دیافراگم قرار گرفته است.
نحوه کارکرد کبد چیست؟
این اندام مواد سمی را از خون دفع کرده، میزان قند خون سالم را حفظ و انعقاد خون را تنظیم می‌کند. کبد یکی از اندام‌های اصلی و ضروری بدن به شمار می‌رود که علاوه‌بر موارد گفته‌شده، بیش از ۵۰۰ وظیفه حیاتی در بدن دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای مهم کبد را آورده‌ایم:
1. تولید آلبومین: آلبومین پروتئینی است که مانع از نفوذ مایعات موجود در جریان خون به بافت‌های اطراف می‌شود. علاوه بر آن هورمون‌ها، ویتامین‌ها و آنزیم‌های کل بدن را جابه‌جا می‌کند.
2. تولید صفرا: صفرا مایعی حیاتی برای گوارش و جذب چربی‌ها در روده کوچک محسوب می‌شود.
3. تصفیه خون: همه جریان خونی که از شکم و روده‌ها خارج می‌شوند، از کبد عبور می‌کنند. به این ترتیب مواد سمی، فراورده‌های جانبی و سایر مواد مضر را از بدن دفع می‌کند.
4. تنظیم آمینواسیدها: تولید پروتئین‌ها به اسیدآمینه‌ها بستگی دارد. وظیفه کبد این است که مطمئن شود میزان آمینواسید خون به اندازه کافی باشد.
5. تنظیم انعقاد خون: عوامل انعقاد خون از طریق ویتامین K تولید می‌شوند و صرفا با کمک مایع صفرایی جذب می‌شود که کبد تولید می‌کند.
6. مقاومت در برابر عفونت‌ها: کبد به‌عنوان بخشی از فرایند فیلترینگ و تصفیه، باکتری‌ها را از جریان خون دفع می‌کند.
7. ذخیره‌سازی ویتامین و مواد معدنی: کبد مقادیر زیادی ویتامین آ، دی، ای، کا و ب ۱۲، آهن و مس را ذخیره می‌کند.
8. فراوری گلوکز: کبد، گلوکز اضافی (قند) را از جریان خون دفع کرده و آن را به‌عنوان گلیکوژن ذخیره می‌کند. در صورت نیاز کبد می‌تواند دوباره گلیکوژن را به گلوکز تبدیل کند.
عوامل مؤثر در بروز انواع بیماری های کبدی کدامند؟
تمام وظایفی که در بالا اشاره کردیم، بر کارکرد سایر اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارند. به‌طوری‌که ابتلا به انواع بیماری‌های کبدی می‌تواند سلامت بدن را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از این بیماری‌ها، آنزیم‌های کبدی را افزایش می‌دهند. بالا بودن آنزیم‌های کبدی نشانه تخریب سلول‌های کبدی یا التهاب کبدی است. نارسایی کبد یا از کار افتادن کبد به‌دلیل اختلال شدید در عملکرد کبد است.
هپاتیت B، C، مصرف بیش از حد الکل، سیروز کبدی، هموکروماتوز و سوتغذیه از جمله شایع‌ترین عوامل نارسایی مزمن کبدی به شمار می‌روند. مصرف بی‌رویه استامینوفن، ویروس‌های هپاتیت A، B و C، مصرف قارچ‌های سمی و وحشی و واکنش به برخی داروها می‌توانند باعث نارسایی حاد کبدی و از کار افتادن کبد شوند.
عوامل خطر انواع بیماری های کبد
اگر بخواهیم یک دسته‌بندی کلی داشته باشیم، باید گفت فاکتورها و عواملی که ریسک ابتلا به بیماری کبد را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
1. مصرف بی‌رویه الکل
2. چاقی
3. دیابت نوع ۲
4. تتو یا پیرسینگ بدن
5. تزریق مواد با سرنگ مشترک و آلوده
6. انتقال خون تا پیش از سال ۱۹۹۲
7. تماس با خون یا مایعات آلوده بدن
8. رابطه جنسی پرخطر
9. تماس با مواد شیمیایی یا سمی
10. سابقه خانوادگی بیماری کبد.
علل بیماری های کبد
بیماری کبدی بنا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. از جمله این دلایل می‌توان به عفونت، عوامل ژنتیکی، اختلال در سیستم ایمنی بدن، تومور سرطانی و عوامل دیگری که در زیر به‌طور خلاصه به آنها می‌پردازیم، اشاره کرد:
۱. عفونت
انگل‌ها و ویروس‌ها موجب ایجاد عفونت شده و التهاب ایجاد می‌کنند که موجب اختلال در عملکرد کبد می‌شوند. ویروس‌هایی که به کبد آسیب می‌زنند، از طریق خون یا تماس جنسی، غذا یا آب آلوده و تماس مستقیم با فرد آلوده سرایت پیدا می‌کنند.
شایع‌ترین نوع عفونت کبدی، ویروس‌های هپاتیت هستند که عبارت‌اند از: هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C.
۲. ژنتیک
ژن ناهنجاری که از پدر یا مادر یا هردو آنها به ارث رسیده باشد، می‌تواند موجب تشکیل مواد مختلفی در کبد و نهایت آسیب کبدی شود. بیماری‌های کبدی ژنتیکی عبارت‌اند از:
- هموکروماتوز (Hemochromatosis): بیماری کبدی ارثی که به‌خاطر تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن به وجود می‌آید. درد مفاصل، خستگی همیشگی، ناتوانی جنسی در آقایان، اختلالات قاعدگی در خانم‌ها، اختلال هورمون‌های جنسی، آریتمی قلبی، بیماری پانکراس از جمله علائم هموکروماتوز هستند.
- بیماری ویلسون (Wilson’s disease): مصرف بیش از اندازه مس باعث ایجاد این بیماری ارثی می‌شود. درد در ناحیه شکم، استفراغ مداوم، بی‌اشتهایی، خستگی دائم و خونریزی بینی از جمله علائم این بیماری به شمار می‌آیند.
- نقص آنتی تریپسین آلفا-1 (Alpha-1 antitrypsin deficiency)
- سندروم گیلبرت: این سندروم موجب نقص کارکرد کبد می‌شود. زردی پوست، تهوع و اسهال، خستگی دائم و درد در ناحیه شکم از جمله علائم سندروم گیلبرت هستند که با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.
۳. ناهنجاری سیستم ایمنی
بیماری‌هایی که در آنها سیستم ایمنی به اندام‌های خاصی از بدن حمله می‌کند (بیماری خود ایمنی)، روی کبد تأثیر می‌گذارند. از نمونه بیماری‌های کبد خود ایمنی می‌توان به هپاتیت خود ایمنی، سیروز صفراوی اولیه (Primary biliary cholangitis) و کلانژیت اسکلروزان اولیه (Primary sclerosing cholangitis) اشاره کرد.
۴. تومور و غدد سرطانی
گاهی وجود توده در کبد و تومورهای سرطانی عامل ایجاد انواع بیماری‌های کبدی هستند:
- سرطان کبد: در این بیماری سلول‌های کبدی با سرعت بالاتری تکثیر می‌شوند. احتمال ابتلا به سرطان کبد در هپاتیت B و C بیشتر است. سرطان کبد در زمره سخت‌ترین بیماری‌های کبدی قرار می‌گیرد و به دو نوع سرطان اولیه و سرطان ثانویه تقسیم می‌شود. در سرطان کبد اولیه، سلول‌های سرطانی در کبد ایجاد می‌شوند. اما در نوع ثانویه، سرطان از اندام‌های دیگری مثل معده، غدد لنفاوی و پستان‌ها به کبد گسترش پیدا می‌کند.
- سرطان مجرای صفراوی
- آدنوم کبد (ورم خوش‌خیم بافت غده‌ای).
بیماری کبد چرب الکلی (Alcoholic Fatty Liver Disease):
یکی از انواع کبد چرب، کبد چرب الکلی است که به آن استئاتوهپاتیت الکلی هم می‌گویند. همان‌طور که از اسمش پیداست، این بیماری در نتیجه‌ی مصرف بی‌رویه و اعتیاد الکل ایجاد می‌شود. کبد الکل ورودی به بدن را طی فرایندی می‌شکند و دفع می‌کند.
ترکیبات حاصل از فرایند شکستن الکل، باعث التهاب و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شوند. اعتیاد و مصرف بی‌رویه الکل باعث ابتلا به سیروز کبدی و نهایتا سرطان کبد می‌شود.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (Nonalcoholic Fatty Liver Disease)
کبد چرب غیرالکلی ربطی به مصرف الکل ندارد و خود به دو نوع تقسیم می‌شود:
1. بیماری کبد چرب ساده: در بیماری کبد چرب ساده، خبری از التهاب جدی یا آسیب‌دیدگی سلول‌های کبدی نیست. فقط کبد کمی چربی تولید می‌کند، اما آن‌قدر پیشرفت نمی‌کند که خطرناک شود.
2. استئاتوهپاتیت غیر الکلی: استئاتوهپاتیت غیرالکلی به بافت کبدی آسیب می‌رساند. نتیجه التهاب و آسیب‌دیدگی سلول‌های کبد هم فیبروز یا اسکار کبدی خواهد بود. در صورت عدم درمان مناسب، آسیب‌دیدگی پیشرفت کرده و به سیروز کبدی یا سرطان کبدی ختم می‌گردد.
چنان‌چه فیبرهای کبدی بیمار مبتلا به کبد چرب دچار التهاب شوند، ریسک ابتلا به سیروز کبدی بیشتر می‌شود.
علائم بیماری کبد چیست؟
به نقل از mayoclinic، اگر برایتان سؤال است که چگونه بفهمیم کبدمان خوب کار نمی‌کند، باید بگوییم بیماری کبدی همیشه نشانه‌ها و علائم مشخصی ندارد. در صورت مشاهده مداوم نشانه‌هایی از جمله درد شدید شکم، یرقان، خونریزی، سردرگمی، خستگی و کاهش وزن حتما به متخصص گوارش و فوق تخصص کبد مراجعه کنید. برخی از علایم بیماری کبد و نشانه‌های کلی بیماری و علائم از کار افتادن کبد عبارت‌اند از:
1. زردی رنگ پوست و چشم‌ها
2. درد و تورم شکمی
3. تورم در پاها و قوزک پا
4. خارش پوست
5. ادرار تیره‌رنگ
6. مدفوع کم‌رنگ
7. خستگی مزمن
8. حالت تهوع یا استفراغ
9. بی‌اشتهایی
10. کاهش وزن
11. ضعف سیستم ایمنی بدن
12. مزه تلخی هنگام صبح در دهان
13. کبود شدن بی‌دلیل
14. خشکی دهان یا چشم
15. اختلال در تمرکز.