اثنی عشر چیست؟
اثنی عشر که نام دیگر آن دوازدهه می‌باشد به عنوان بخشی از دستگاه گوارش در نظر گرفته می‌شود. این بخش به صورت لوله‌ای توخالی قرار دارد که شبیه به یک لوله خمیده می‌باشد و سبب پیوند معده به بخشی از روده می‌گردد. اثنی عشر همان بخش بالایی روده کوچک می‌باشد.
دلیل نامگذاری این بخش به نام دوازدهه به دلیل ترجمه واژه یونانی این کلمه می‌باشد. پزشکی یونانی به نام هروفیلوس این نامگذاری را به این دلیل انجام داده است که طول این بخش از دستگاه گوارش در حدود ۱۲ انگشت می‌باشد. سپس پس از مدت‌ها این واژه توسط ابوعلی سینا در کتاب قانون وی به نام اثنی عشر تغییر یافت و سپس نیز توانست به زبان لاتین راه پیدا کند.
زخم اثنی عشر چیست؟
یکی از انواع زخم‌های معده ، زخم اثنی عشر می‌باشد. در پوشش مجاری گوارشی زخم‌های بازی به وجود می‌آیند که همان زخم اثنی عشر هستند. زخم‌های معدوی یا گاستریک در بخش پوشش داخلی معده قرار گرفته‌اند و زخم‌هایی که در بخش اثنی عشر و در پوششی داخلی آن به وجود آیند زخم اثنی عشر نامیده می‌شوند. زخم معده و اثنی عشر هر دو از انواع زخم معده هستند. تمایز اصلی این دو آن است که قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهند. شخص میتواند هر دوی این بیماری‌ها را همزمان داشته باشد.
زخم اثنی عشر زخمی است که در پوشش دوازدهه ایجاد می شود. اثنی عشر اولین قسمت از روده کوچک است. بخشی از سیستم گوارشی که غذا بعد از خارج شدن از معده مستقیما از آن عبور می‌کند.
بسیاری از افراد برای درمان زخم‌های معده و دستگاه گوارش خود را سریعا به پزشک مراجعه می‌کنند. البته لازم به ذکر است که اکثر این زخم ها به صورت خود به خودی بهبود می‌یابد، اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که امکان بازگشت بیماری، در صورت عدم مراجعه به پزشک و طی نکردن روند درمانی وجود دارد.
علائم زخم اثنی عشر
علائم انواع زخم‌های معده و اثنی عشر به طور کلی با هم مشابه هستند. رایج‌ترین نشانه‌های این مشکلات و زخم‌های متعدد در معده و اثنی عشر سوزش معده بیان شده است. از شایع ترین علائم زخم اثنی عشر می‌توان دردهای شکمی در زیر جناغ سینه را نام برد. این دردها معمولاً به صورتی هستند که گاهی می‌گیرند و ناگهان از بین می‌روند. این موارد معمولا پیش از مصرف غذا و یا در هنگام گرسنگی روی می‌دهند.
به طور کلی این احتمال وجود دارد که چند ساعت پس از خوردن غذا در اثر زخم اثنی عشر، دردهای شکمی در بدن فرد ایجاد شود. این دردها با مصرف غذاهایی که سبب کاهش اسید معده می‌شوند و یا با مصرف داروهای کاهنده‌ی اسید معده، تا حدود زیادی بهبود می‌یابند.
لازم به ذکر است که با قطع مصرف داروهای کاهنده‌ی اسید معده و یا مصرف دوباره‌ی غذاهایی که افزاینده‌ی اسید معده هستند، درد و ناراحتی در قسمت شکمی مجدداً ظاهر خواهد شد.
علاوه بر تمام این موارد دردهای شکمی که در اثر زخم اثنی عشر به وجود می‌آیند به وسیله‌ی خالی بودن معده چندین برابر تشدید می‌شوند.
به عنوان مثال در صبح‌های زود یا شب‌های دیرهنگام و یا در فاصله‌ی میان دو وعده‌ی غذایی اصلی، این دردها بیشتر خواهند شد. از علایم دیگر زخم‌های دستگاه گوارش که به عنوان بخش اصلی معده را نام می‌بریم، می‌توان به مواردی از جمله سوزش معده یا سوء هاضمه، احساس سیری مداوم حتی هنگامی که معده خالی می‌باشد، حالت تهوع و نفخ شکم نام برد.
زخم اثنی عشر و زخم معده سبب می‌شوند تا مبتلایان نتوانند برخی از مواد غذایی خاص را مصرف کنند. به همین دلیل این افراد باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند. مواد غذایی که عدم مصرف آن‌ها برای بیماران توصیه شده است، میتواند در فرد حالت تهوع ک یا عوارض شدیدتری را ایجاد کند.
از علائم وخیم برای زخم اثنی عشر می‌توان :
1.کاهش وزن
2.استفراغ
3.استفراغ خونی
4.وجود خون در مدفوع
5.احساس سرگیجه
6.و مشکلات تنفسی را نام برد.
لازم به ذکر است برخی از افراد مبتلا به زخم اثنی عشر در طول دوران بیماری هیچ‌گونه علائمی را احساس نخواهند کرد. در این حالت پزشکان تنها با بررسی اختلالات هاضمه مختلف در فرد وجود چنین زخمی را متوجه می‌شوند. پزشک سپس با معاینه و بررسی آزمایش‌های فرد به وجود بیماری پی می‌برد.
دلایل ایجاد زخم اثنی عشر
زخم اثنی عشر در اثر تخریب و ساییده شدن بسیار زیاد دیواره‌ی داخلی مجاری گوارشی به وجود می‌آید. موارد دیگری نیز در به وجود آمدن این مشکل نقش دارند. از این موارد می‌توان وجود مقادیر بسیار زیاد اسید در مجاری گوارشی و معده را نام برد.
یکی دیگر از مشکلات وجود آسیب‌هایی در پوشش معده است که آن را نسبت به تخریب و مشکلات به وجود آمده بسیار حساس می‌کند. یکی دیگر از موارد، عدم وجود تعادل در فرایند هاضمه می‌باشد که فرد را در گوارش دچار مشکل کرده و سبب ایجاد زخم اثنی عشر می‌گردد.
علاوه بر تمام موارد ذکر شده مصرف برخی از داروهای خاص و عفونت‌های میکروبی نیز میتواند سبب ایجاد زخم اثنی عشر شود. رشد بیش از حد هلیکوباکتر پیلوری که در مجاری گوارشی به صورت عادی وجود دارد، میتواند موجب بروز زخم در انواع نواحی گوارشی گردد. وجود این باکتری در بدن بسیار رایج می‌باشد.
لازم به ذکر است که وجود هلیکوباکتر پیلوری در بدن اکثر افراد سبب بروز مشکل نمی‌شود، اما در برخی موارد این باکتری میتواند به پوشش داخلی مجرای گوارشی آسیب وارد کرده و سبب آزار فرد شود. وجود بیش از حد این باکتری در دستگاه گوارش باعث بروز به زخم در این دیواره می‌گردد.
یکی دیگر از مواردی که سبب ایجاد زخم اثنی عشر در فرد می‌گردد، مصرف برخی از انواع داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می‌باشد، که در بلند مدت امکان تخریب و اذیت شدن پوشش داخلی دستگاه گوارش و همچنین ایجاد زخم را افزایش خواهد داد.
به عنوان داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی که می‌توانند سبب تخریب دیواره‌ی دستگاه گوارشی شوند، می‌توان به ایبوپروفن یا همان ادویل، ناپروکسن، و آسپرین اشاره کرد.
عوامل موثر در ابتلا به زخم اثنی عشر
در زخم‌های دستگاه گوارش هم ژنتیک فرد و هم سبک زندگی او نقش اساسی در ابتلای فرد به بیماری را دارند. به این صورت که اگر از اعضای نزدیک خانواده و فامیل درجه یک به این زخم‌ها دچار باشند، احتمال اینکه این مشکل برای شما نیز به وجود بیاید بسیار بالا می‌باشد.
علاوه بر این مصرف دخانیات که حاوی تنباکو هستند نیز امکان ابتلا به زخم اثنی عشر را به‌طور صعودی افزایش می‌دهد. از دیگر عوامل افزایش احتمال خطر ابتلا به این زخم می‌توان به سن بالای ۷۰ سال، تجربه‌ی شوک و یا ضربه‌های جسمی و روحی در دوران اخیر و سابقه قبلی وجود علائم زخم معده و اثنی عشر را نام برد.
علاوه بر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی که بر ابتلا به زخم موثر هستند و در فوق از آن‌ها نام بردیم، مصرف برخی داروهای دیگر مانند داروهای استروئیدی، داروهای ضد انعقادی و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین نیز می‌توان نام برد.
برخی از پزشکان بر این باورند که مصرف غذاهایی حاوی سبزیجات، انواع دانه‌ها و لبنیات،و برخی غذاهای تند و همچنین مصرف الکل در ابتلا به زخم‌های گوارشی تاثیری ندارد. اما این پزشکان همچنین معتقدند این امکان وجود دارد که مصرف این مواد غذایی سبب وخیم شدن علائم زخم و یا سبب کند شدن روند درمان در فرد بیمار شود.
نقش عامل دیگری به نام استرس در ابتلا به این بیماری هنوز به طور دقیق مشخص نیست. برخی از پزشکان متخصص استرس را عاملی برای ایجاد زخم‌های گوارشی می‌دانند، اما برخی دیگر بر این باورند که استرس در این زخم‌ها نقشی ندارد. بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که میان زخم‌های گوارشی و استرس ارتباطی وجود دارد، اما این تحقیقات نشان می‌دهد که این اثر به صورت غیرمستقیم می‌باشد.
هنگامی که شخصی دچار استرس می‌شود از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی استفاده می‌کند و یا ممکن است سیگار بکشد، به همین دلیل این موارد به صورت عاملی غیر مستقیم از استرس سبب می‌شوند که احتمال ابتلا به زخم در دستگاه گوارش از جمله اثنی عشر فرد افزایش پیدا کند.
درمان زخم اثنی عشر
برای درمان انواع زخم‌های گوارشی، مانند زخم معده و همچنین زخم اثنی عشر استفاده از قرص‌های کاهنده‌ی اسید معده برای بسیاری از افراد مفید می‌باشد.
از این داروها می‌توان آنتاگونیست‌های گیرنده‌ی H2 مانند: فاموتیدین، رانیتیدین، سایمتیدین، مهارکنندههای پمپ پروتون (PPIs) شامل پنتوپرازول، امپرازول و لانسوپرازول.
آنتی اسیدهایی مانند سدیم بیکربنات و کلسیم کربنات و در آخر از داروهایی با خاصیت ایجاد پوشش محافظتی مانند سوکرالفیت نام برد.
هنگامی که علت اصلی زخم ایجاد شده در اثنی عشر هلیکوباکتر تشخیص داده شود، پزشک معالج برای از بین بردن این میکروب از آنتی بیوتیک‌ها که از بین برنده باکتری‌ها هستند، استفاده خواهد کرد. علاوه بر این داروهایی که برای کاهش اسید معده استفاده می‌شوند، به عنوان مثال برخی از مهارکنندههای پمپ پروتون نیز می‌توانند در این زمینه و درمان این زخم موثر باشند.
از موارد دیگری که پزشک متخصص از مهارکنندههای پمپ پروتون برای درمان زخم استفاده می‌کند، زخم‌هایی هستند که در اثر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ایجاد شده‌اند. در این صورت مهارکننده‌ها استفاده خواهند شد و یا دارو درمانی مجددا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یک دوره ۴ تا ۸ هفته‌ای داروی سرکوب کننده اسید سبب بهبود زخم می‌گردد. علاوه بر این، یک دوره‌ی یک هفته‌ای با استفاده از دو آنتی بیوتیک به علاوه داروی سرکوب کننده اسید، معمولاً عفونت (H.pylori )را به طور کامل از بین می‌برد. این روش درمان معمولاً از بازگشت زخم جلوگیری می‌کند.
برخی دیگر از پزشکان راه‌هایی مانند مدیریت استرس را برای درمان این مشکل در نظر خواهند گرفت و برخی دیگر ترکیبی از استفاده از داروها و مدیریت‌های استرس و اضطراب برای درمان زخم اثنی عشر را استفاده می‌کنند.
برای درمان زخم اثنی عشر می‌توان با تغییر شیوه‌ی زندگی نیز تا حدود زیادی علائم بیماری را کاهش داد. از جمله این عوامل می‌توان به کاهش وزن در صورتی که فرد دارای اضافه وزن شدید باشد، اشاره کرد. از دیگر راه‌ها اجتناب از مصرف غذاهای تحریک کننده برای ایجاد زخم مانند:
قهوه، شکلات، غذاهای چرب، غذاهای تند و گوجه فرنگی می‌باشد.
بهتر است که بین خواب ۳ تا ۴ ساعت با خوردن غذا فاصله وجود داشته باشد.
همچنین ترک سیگار و کاهش مصرف الکل نیز راه‌هایی هستند که به درمان زخم و پیشگیری از آن کمک می‌کنند.
در زمان‌های گذشته از راه‌های دیگری از جمله عمل جراحی برای درمان این زخم استفاده می‌کردند. زیرا در این زمان داروهایی مانند مهارکنندههای اسیدی در دنیای پزشکی وجود نداشتند. امروزه برای درمان زخم اثنی عشر تنها زمانی جراحی انجام می‌شود که عوارض زخم اثنی عشر به مرحله‌ای مانند خونریزی شدید و یا سوراخ شدن شدید دیواره‌ی معده رسیده باشند. بنابراین امروز تنها با استفاده از داروها و کنترل شیوه‌ی زندگی می‌توان این زخم‌ها را درمان کرد.
پیشگیری از زخم اثنی عشر
در کل امکان پیشگیری از وقوع زخم اثنی عشر وجود ندارد، اما با استفاده از راه‌های مختلف می‌توان احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش داد. یکی از این راه‌ها:
ترک استفاده از تنباکو و راه دیگر داشتن رژیم‌های غذایی مناسب برای بدن می‌باشد.
همچنین افرادی که به سبب داشتن انواع بیماری‌ها از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا دیگر داروهای مشابه آن‌ها استفاده می‌کنند نیز باید با پزشک متخصص خود برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری مشورت کنند.
در این موارد پزشک متخصص میتواند راه‌هایی را به بیمار پیشنهاد دهد. از جمله‌ی این پیشنهادات می‌توان به مصرف داروها همراه با غذا، مصرف داروهای جایگزین، استفاده از دوزهای کمتری از داروهای مورد استفاده و یا استفاده از داروهای کاهش‌دهنده‌ی اسید معده نام برد.
دکتر محمد روشنی فوق تخصص گوارش و کبد در تهران با بروز ترین تکنیک ها اقدام به تشخیص و درمان بیماری های اثنی عشر می نماید.